Gezin als hoeksteen van de samenleving, ook in Afrika?

Geplaatst op 30-09-2025 in Blog.

Voor christenen is het gezin een fundamentele waarde. Dat is geen nieuws. Denkers als Abraham Kuyper, Dietrich Bonhoeffer en Jonathan Sacks onderstrepen dit belang ieder op hun eigen manier. Kuyper beschouwde het gezin als een door God gegeven institutie die voorafgaat aan de staat. Binnen zijn theorie van “soevereiniteit in eigen kring” is het gezin een zelfstandige eenheid. Bonhoeffer zag huwelijk en gezin als heilige structuren, en Sacks beschreef het als de eerste plek waar moraal, identiteit en gemeenschap worden gevormd.

Deze visie klinkt door in het gedachtegoed van christelijke partijen zoals het CDA, de ChristenUnie en de SGP. Hoewel zij het gezin soms op verschillende manieren invullen, delen zij dezelfde overtuiging: het gezin heeft een prominente plek in de samenleving.

Maar soms lijken we te vergeten dat familie een universele waarde is, dus dat we dit iedereen gunnen, waar ook ter wereld. Het is zelfs een recht in het VN-Kinderrechtenverdrag: het gezin is de beste omgeving voor een kind om op te groeien. Opgroeien in een veilig en liefdevol gezin wordt wereldwijd gezien als vitaal voor de ontwikkeling en het welzijn van kinderen. Maar het belang hiervan wordt vaak vergeten in het Nederlandse buitenlandbeleid.

Onderzoek toont dat ook aan dat het scheiden van kinderen van hun gezin (in brede zin van het woord[1]), schadelijke gevolgen heeft. Het tast hun geestelijke en emotionele gezondheid aan. Daarnaast belemmert het ook hun schoolprestaties, vergroot gevoelens van onveiligheid en verhoogt het risico op verwaarlozing en trauma. Dit wordt versterkt als er daarnaast ook al sprake was van armoede of gebrekkige zorg.

In Afrika zijn veel gezinnen christelijk, maar er is ook veel armoede en conflict, wat sociale en christelijke waarden onder druk zet. Volgens recent onderzoek van UNICEF hebben sociale normen veel te maken met het risico dat gezinnen scheiden. Risicofactoren die in Afrika weleens voorkomen zijn bijvoorbeeld dat ouders hun kinderen vanwege financiële of educatieve redenen afstaan aan een weeshuis. Ook kan het geaccepteerd zijn dat vaders afwezig zijn in het gezinsleven, dat fysieke discipline wordt toegepast of dat kinderen binnen de familie worden gediscrimineerd – bijvoorbeeld wanneer een gezin met veel kinderen nog meer (aanverwante) familieleden krijgt om voor te zorgen. De oorzaken voor deze situaties is toe te schrijven door armoede en conflict, waardoor het hele gezin onder druk komt te staan en het risico op gezinsbreuken toeneemt. _{^{UNICEF 2025}}

Maar er is weinig aandacht om gezinsbreuken te voorkomen. Kinderbescherming en gezinsondersteuning zijn wereldwijd zwaar ondergefinancieerd. Het versterken van gezinnen en families krijgt daarin vaak geen aandacht of prioriteit. Terwijl dit juist op een hoopvolle manier kan: door een open dialoog aan te gaan met de gemeenschap over de sociale normen, zonder oordeel. Bij Red een Kind doen we dat door ‘’The Parenting Challenge’’. Door met ouders in groepen te praten over de rolverdeling in het huishouden, vaderschap, zorg voor kinderen, voedsel, communicatie in het gezin en het gebruik van discipline. De begeleider is iemand uit de gemeenschap zelf. Een preventieve inzet op gezinsversterking levert zelfs een positieve bijdrage wanneer een conflict opspeelt, zoals we tegenwoordig veel zien gebeuren in de wereld. Het versterken van het gezin in vredestijd bouwt namelijk veerkracht op wanneer er crisis ontstaat.

Kortom: De waarde van het gezin is een kern van het christelijk-sociaal denken en de hoeksteen van de samenleving. Maar laten we christelijke partijen ook oproepen om die waarde niet alleen op Nederland te betrekken. Laten we de familiewaarden ook betrekken op anderen elders — zodat ieder kind, waar ook ter wereld, veilig en geliefd kan opgroeien.

[1] Voetnoot: ‘Gezin’ is in Afrika een breed begrip en in dat licht moet dit begrip in dit artikel gelezen worden: Kinderen in Afrika groeien vaker op bij grootouders, andere familieleden, worden grootgebracht door broers en zussen of in een pleeggezin.

Bronnen:
UNICEF (2025). Strengthening families to prevent family separation in Eastern and Southern Africa.
Kuyper, A. (20-10-1880). Soevereiniteit in eigen kring.
Sacks, J. (23-11-2021). Morality.
UN (1989). VN-Kinderrechtenverdrag.
Delap, E. en Mann, G. (2019). The Paradox of Kinship Care.