Samenwerken met religieuze actoren in Ethiopië | Blogserie ‘dialoog over samenwerken met FBO’s’
Geplaatst op 08-09-2023 in Blog.
Prisma collega Jonathan Don maakte recent een reis naar Ethiopië. Vanuit die reis kreeg hij de mogelijkheid om enkele vragen te stellen aan Prismaleden Tearfund en Dorcas over de rol die religieuze actoren spelen in ontwikkelingssamenwerking. Vanuit de werkpraktijk zag hij met eigen ogen dat je niet om religieuze actoren heen kan en samenwerking van grote toegevoegde waarde is.
Als we als Prisma collega’s op reis gaan, gebruiken we die mogelijkheid vaak om informatie en ervaringsverhalen uit de landen op te halen. Naast inzicht in het werk van onze leden zijn we ook in het bijzonder geïnteresseerd in de rol die religieuze actoren zoals religieuze organisaties en leiders spelen bij het bevorderen van duurzame ontwikkeling. In Ethiopië werden veel van onze visies verduidelijkt en deden we ook nieuwe inzichten op. Deze inzichten zijn bruikbaar in het werk dat wij doen in Nederland, waar wij aandacht vragen voor het belangrijk van religie en samenwerken met religieuze actoren.
Onderzoek en praktijk
In het onderzoeksrapport van The Broker, over samenwerken met religieuze actoren voor ontwikkeling, werd duidelijk dat er over het algemeen wordt gedacht dat Faith Based Organisations (FBOs) met name expert zijn de thema’s onderwijs, zorg en vrijheid van religie. In het rapport en de casestudies (1, 2 & 3) werd echter duidelijk dat FBOs bredere expertise hebben die zich niet beperkt tot hiervoor genoemde sectoren. Deze organisaties zijn uitermate geschikt zijn voor al het ontwikkelingswerk, vooral als dat werk een religieuze component heeft. Dit bleek ook in Ethiopië.
FBOs en lokale vredesopbouw en conflict
De organisaties gaven aan dat religieuze actoren erg belangrijk zijn in lokale vredesopbouw. De religieuze actoren spelen een cruciale rol spelen in het doorgronden van de religieuze aspecten van een conflict.[1] Naast dat conflicten vaak een religieuze component hebben die religieuze organisaties kunnen duiden, hebben religieuze actoren veel lokale kennis over de oorsprong van bestaande spanningen door hun centrale rol in de gemeenschap. Tegelijkertijd hebben ze een belangrijke rol in het bestrijden van het conflict, door hun grote rol in de cohesie in de gemeenschap. Die rol gaat vaak verder terug dan de oorsprong van het bestaande conflict. NGOs met een religieus profiel vinden op basis van vergelijkbare waarden makkelijker verbinding met die lokale religieuze instanties, en zijn daarom goed gepositioneerd om programma’s rond lokale vredesopbouw vorm te geven.
FBOs en inclusie
Gezien de netwerken van religieuze organisaties en de autoriteit die religieuze leiders hebben, zijn religieuze actoren van belang om stigma’s weg te nemen en kwetsbare groepen in het oog te houden. Dat maakt hen bijzonder essentieel als het aankomt op inclusie. FBOs erkennen en herkennen deze rol, en werken daarom samen met religieuze actoren. Dit valt op bij internationale actoren die op zoek zijn naar manieren om inclusie te vergroten. Ze weten FBOs te vinden door hun expertise en netwerk van religieuze actoren. Een voorbeeld daarvan in Ethiopië is de inclusie van mensen met een beperking. Het krijgen van kind met een beperking wordt soms gezien als een straf van een hogere macht. Als gevolg daarvan worden mensen met een beperking verstopt en buitengesloten van deelname in de maatschappij. Religieuze leiders zijn cruciaal om dit soort stigmatisering te bestrijden.
De brugfunctie van FBOs tussen donoren en religieuze actoren
Het (religieuze) maatschappelijk middenveld in Ethiopië blijkt zeer actief en professioneel. Ethiopische ontwikkelingsorganisaties, maar ook kerken, moskeeën en andere gebedshuizen geven vorm aan hun eigen programma’s en noodhulpacties. De professionalisering van lokale religieuze actoren springt in het oog bij donoren. Tegelijkertijd bestaat er op diverse vlakken nog een kloof, bijvoorbeeld door een verschillend wereldbeeld van donoren en de lokale organisaties. FBOs kunnen die kloof overbruggen omdat ze gewend zijn om met beide partijen samen te werken. Zij kennen de donor-vereisten maar ook de lokale context. Ook kunnen zij het seculiere wereldbeeld van de donor en het religieuze wereldbeeld van de lokale religieuze organisaties overbruggen.
Overheidserkenning van religieuze actoren in Ethiopië
De professionalisering van religieuze actoren wordt ook door de landelijke overheid van Ethiopië in toenemende mate erkend. Recent werd een wet aangenomen die hen toestaat in nationale ontwikkelings- en noodhulpprogramma’s deel te nemen. Daarbij heeft het Inter-Religious Council of Ethiopia (waarin verschillende religies in Ethiopië vertegenwoordigd zijn) een grote rol in de noodhulp van de Afrikaanse Unie. Het laat zien dat er steeds meer ruimte is voor lokale religieuze organisaties in de sector in Ethiopië. Lokale (religieuze) organisaties worden steeds meer eigenaar van hun eigen ontwikkelingsproces. Dat ligt in lijn met het zuidelijk leiderschap principe. Internationale NGOs krijgen in dit veranderende landschap een andere rol in de toekomst. FBOs als Tearfund en Dorcas werpen zich in Ethiopië op als partner om hen te begeleiden in dit proces van lokalisatie en professionalisering.
Risico’s
Bij het samenwerken met lokale religieuze organisaties liggen ook risico’s op de loer. In de situatie van Ethiopië, waarin spanningen niet ver weg zijn door de onderlinge conflicten tussen etnische groepen, moet men oppassen dat goedbedoelde programma’s kwaad bloed zetten. Dat kan bijvoorbeeld door gehoor te geven aan de doelstellingen en ambities van donoren. Bijvoorbeeld omdat zij vanuit het mondiale noorden komen en een relatief progressievere agenda hebben. Desgevraagd gaven FBOs aan dat seculiere donoren soms verwachtingen hebben (zoals huwelijken tussen mensen van hetzelfde geslacht), die door de lokale religieuze actoren niet geaccepteerd worden. Los van de positie van FBOs hierin, is het risicovol om met dit soort programma’s aan te komen bij de religieuze organisaties, aangezien het de reputatie kan beschadigen en relaties op scherp kan zetten.
Religieuze verschillen
Daarnaast is het belang dat FBOs hun eigen religieuze profiel voor ogen houden. In Ethiopië zijn religieuze verschillen er nadrukkelijk, zelfs al binnen een religie als het Christendom. Dat is bijvoorbeeld zichtbaar in de spanningen die de religieuze achtergrond van president Abiy met zich meebrengen. Dat betekent ook dat je in ontwikkelingswerk moet oppassen dat je niet bepaalde religieuze groeperingen uitsluit omdat je met één religie nadrukkelijker samenwerkt dan met de andere. Dat kan leiden tot verlies van acceptatie in de gemeenschap, in het bijzonder wanneer een heilig boek wordt aangehaald. Om bestaande spanningen niet verder te doen oplopen moeten FBOs steeds opnieuw het ‘do no harm’-principe voor ogen houden.
Hoewel een bezoek van twee weken in een land verre van voldoende is om een context te kunnen begrijpen, geven de ervaringen en gesprekken velerlei inzichten die relevant zijn voor het werken met religieuze actoren. Ethiopië is een land waarin de connectie tussen religie en conflict niet aan de oppervlakte ligt, maar er zeker een correlatie tussen de twee bestaat. Onze hypothese werd hiermee wel telkens opnieuw bevestigd: in het algehele plaatje van ontwikkelingssamenwerking kun je niet om religieuze actoren heen! Daarom blijft het voeren van een dialoog met religieuze actoren en organisaties noodzakelijk, en is het wenselijk om in Nederlands ontwikkelingsbeleid expliciet aandacht te blijven schenken aan religie.